De geschiedenis van de (veren) waaier
Te zeggen dat de waaier even oud is als de mensheid, zou niet erg overdreven zijn: Al 3000 jaar voor onze jaartelling vervaardigden Soedanese volkeren waaiers. Deze waren origineel uitsluitend functioneel, om de gebruiker koelte toe te wuiven, van de zon af te schermen, vuur aan te waperen en insecten weg te houden. Later kreeg de waaier een meer rituele en symbolische functie om macht en status uit te drukken. Zo werd de Egyptische farao Tutankhamen begraven met niet minder dan 8 rijkelijk versierde waaiers, onder andere bezet met edelstenen en vervaardigd met struisvogelveren.
Ook de Grieken en Romeinen uit de Klassieke Oudheid gebruikten waaiers. Wanneer zij omstreeks 200 v. Chr. handel dreven met het Oosten werden de waaiers verfijnde en elegante of juist heel opulente kunstwerken van beschilderde zijde, pauwenveren en ivoren handvaten. De Maya en Arawak in Amerika hadden rond deze periode hun eigen variatie van de waaier ontwikkeld: de opgezette vleugels van vogels…
Rond de 6e eeuw vond de waaier zijn weg vanuit China naar Japan. Daar werd hij al snel een voorwerp met grote symbolische waarde. Deze waaier leek echter nog niet op de fluffy, sierlijke waaiers van Burlesque showgirls: ze waren plat en rond en hadden vaak een lange staaf zodat een bediende of slaaf vanop afstand zijn of haar meester(es) koelte kon toewaaien.
Rond dezelfde periode maakte de geplooide waaier zijn intrede in Eurazië. Deze ronde, geplooide waaiers, vaak van perkament of papier, werden door vrouwen gebruikt tot in de verste uithoeken van het Romeinse Rijk en bleven tot in de Middeleeuwen een geliefd accessoire. De Kerk kon natuurlijk niet achterblijven en (her)introduceerde de ‘flabellum’, een rijkelijk versierde waaier met pauwenveren voor ceremonies en vieringen.
De eerste opvouwbare handwaaier zoals wij deze kennen komt van Nara, Japan (747 n.Chr.). deze is gemaakt van latjes hout die aan een kant met een vijsje aan elkaar bevestigd zijn en aan het andere eind met een touwtje verbonden zijn zodat ze kunnen openschuiven in de gekende waaiervorm. Het aantal latjes dat in de waaier gebruikt werd bepaalde mee de status van diens eigenaar. Later werden over deze lattengeraamten zijden en papieren covers bevestigd, vaak rijkelijk versierd zoals hun perkamenten voorgangers.
Hoewel waaiers al heel lang in trek waren in China, duurde het toch tot de 15e eeuw voor de opvouwbare waaier een geliefd mode item werd, toen de Yongle keizer opvouwbare waaiers als royaal relatiegeschenk begon uit te delen.
Toen de Europese handelaren in de 16e eeuw deze delicate, mooie waaiers introduceerden op de Europese markt waren ze een instant hit: Caterina De’Medici (aan het Franse hof) en Queen Elisabeth I (aan het Engelse hof) waren meteen verkocht en zorgden ervoor dat elke zichzelf respecterende dame over enkele exemplaren beschikte.
Tijdens de 18e -19e eeuw waren waaiers een integraal onderdeel van hoofse etiquette. Aristocratische vrouwen bezaten verschillende waaiers voor verschillende gelegenheden: van verlovingen tot overlijdens, er was een waaier voor elke gebeurtenis. Deze delicate en duur versierde waaiers werden opgesierd met schilderijen van beroemde schilders en andere kunstenaars. Anderzijds werd de drukkunst ook toegepast op het vervaardigen van waaiers, waardoor deze en masse geproduceerd konden worden en dus ook betaalbaar werden voor de minder rijken.
Naast het praktisch gebruik om koelte toe te wuiven en als modeaccessoire, werden waaiers mogelijk ook als subtiel communicatiemiddel in de kunst van het verleiden. Specifieke handelingen en posities van de waaiers gaven discreet signalen. Hoewel deze geheime taal wat geromantiseerd is en niet consequent werd toegepast, speelde men hier wel spelletjes mee.
Voor de origine van de waaierdans moeten we terug naar Japan: daar werd al in de 6e eeuw een waaierdans uitgevoerd aan het Japanse hof. Deze dans was uitsluitend opgevoerd door aristocraten en beeldde vaak een verhaal uit. Tot vandaag gebruiken Geisha Japanse papieren handwaaiers (de ‘mai ogi’) in hun dans. Deze waaiers bestaan uit 10 latjes, vervaardigd uit hout, bamboe, ivoor, been, mica, parelmoer, sandelhout of schildpaddenschild en zijn met papier of stof overspannen.
In Europa werd de opvouwbare waaier vooral in Spanje en Portugal al gauw geïntegreerd in de nationale dansen: flamenco is hier een populair voorbeeld van.
Na een korte terugval aan het einde van 19e eeuw, maakte de waaier een comeback in de 20e eeuw. De waaiers werden groter en groter door het gebruik van een nieuwe techniek die het mogelijk maakte struisvogelveren aan elkaar te knopen in verschillende ‘baarden’.
.
Waaiers in burlesque
Er bestaat discussie over wie de waaierdans in Burlesque introduceerde. Zowel Faith Bacon (“America’s Most Beautiful Dancer” en zelf uitgeroepen “Original Fan Dancer”) als Sally Rand (burlesque danseres, enfant terrible, vedette en actrice) eigenen zich die eer toe. Maar waaierdansen werd al opgetekend in 1900, verschillende jaren voor beide dames geboren waren. Bacon voerde haar showgirl routine voor het eerst op in de jaren ‘20, mogelijk ietsje voor Rand dus, maar Sally Rand is zonder twijfel de ster die deze dans op de internationale radar heeft geplaatst dankzij haar optreden op Chicago’s Century of Progress Exposition in 1933.
“The fan idea is as old as Cleopatra.” – Sally Rand
De burlesque waaierdans wordt vaak geassocieerd met showgirl burlesque, maar is enorm veelzijdig en aan te passen aan elke stijl. Deze erotisch getinte dans wordt zowel door mannen als vrouwen uitgevoerd, waarbij de performers naakt (lijken te) zijn en door met de grote waaiers te verhullen en onthullen het publiek een ondeugende ‘tease’ bezorgen waarbij de verbeelding makkelijk op hol kan slagen.
“Women are armed with fans as men with swords, and sometimes do more execution with them” – Joseph Addison, 1711
Flirty and fancy feather fan fun
- Benieuwd hoe te dansen met (grote) waaiers en dit te verwerken in een Burlesque act? Doe mee met onze feather fan dance masterclass.
- Leer alvast de basis technieken met onze online Feather fan minireeks.
- Wil je zelf een paar prachtige grote verenwaaiers? Houd onze pagina’s in het oog voor de workshop verenwaaiers maken.
Enjoy the flirty feather fans!
Cally Berry & Lilith D’Licious
Bronnen
The costumes of burlesque – Coleen Scott
The burlesque handbook by Jo Weldon
Pretty things by Liz Goldwyn
Burlesque, the art of tease by Dita Von Teese